De Paasbeelden (moai)

Als je denkt aan het Paaseiland, denk je natuurlijk ook meteen aan de alom bekende en nog steeds erg mysterieuze beelden, de Moai. Wist je trouwens dat de inheemse naam voor het Paaseiland “Mata ki te rani” is? Dat betekent: “Ogen die naar de hemel kijken”. Die naam komt van de Moai beelden omdat de oogkassen zo schuin zijn dat het lijkt alsof ze naar de hemel zijn gericht.

Heel veel over de geschiedenis van de moai is er niet geweten. Wat toch wel bizar is aangezien er 887 beelden tot 9,5 m hoog op het eiland gevonden zijn. Bovendien weten we dat ze gebouwd zijn door de Rapa Nui stam, de voorvaderen van de huidige eilandbewoners. Toch zijn de moai nog steeds gehuld in mysterie.

Er wordt algemeen aangenomen dat ze gemaakt zijn tussen de 11de en 17de eeuw. Ze zijn monolitisch, wat betekent dat ze bestaan uit 1 stuk steen dat boven de grond uitsteekt. De moai zijn gemaakt uit tufsteen, een zacht vulkanisch gesteente dat vlakbij de vulkaankrater Rano Raraku gevonden wordt. Deze krater bevindt zich op de hellingen van de dode Terevaka vulkaan in het nationaal park op Paaseiland. Tot de 18de eeuw was deze krater een steengroeve, en dat meer dan 500 jaar lang. Ongeveer 95% van alle moai zijn dan ook gemaakt van deze tufsteen. Er liggen zelfs nog steeds een hoop onafgewerkte beelden in de krater. Net zoals de moai zelf, staat ook deze krater op de Unesco Werelderfgoedlijst.

Wie aan de Paasbeelden denkt, ziet een groot hoofd uit zwarte steen voor zich, dat lichtjes schuin staat en naar de hemel kijkt met lege ogen. Maar wist je ook dat er oorspronkelijk witte oogschijven in de oogkassen zaten? Die werden pas in 1978 voor het eerst teruggevonden! Deze oogschijven bestaan uit wit koraal en pupillen van obsidiaan.

Eigenlijk zijn de maoi ook geen hoofden, maar volledige torso’s met uitzonderlijk grote hoofden. Als je ze van dichtbij bekijkt, zie je het torso met armen aan de zijkant en handen die op de buik liggen. De handen hebben ook opvallend lange nagels. Sommige beelden werden bovendien getooid met een pukao, een hoofddeksel dat werd gehouwen uit scoria, een lichtrode vulkanische steen. Ze stonden los op de beelden, waardoor er vele zijn vergaan in de loop der jaren. Er werden wel een aantal pukao teruggevonden bij de beelden die omvergevallen waren.

Daarnaast vallen ook de langgerekte oorlellen en de vooruitstekende lippen op. Historici denken dat de lippen versierd waren met een baard. Daarnaast werden ook overblijfselen teruggevonden van patronen die uitgehouwen werden in de beelden. Sommige moai werden bovendien ook beschilderd.

De klassieke zwarte, afgevlakte beelden die wij kennen zijn dus zeker niet wat de Rapa Nui stam heeft gecreëerd. De moai waren indrukwekkend groot en buitenproportioneel, met kleurrijke pukao hoeden, gebeeldhouwde patronen en kleurrijke schilderingen die het hele eiland omringden.

Rond de Rano Raraku krater staan er 397 moai. De beelden werden vlakbij de krater gemaakt en een aantal van die beelden die er nog staan, staan daar waarschijnlijk nog steeds te wachten om naar hun definitieve locatie te worden verplaatst. Andere beelden die daar te vinden zijn werden wel gemaakt om daar te blijven staan volgens historici. De rest van de moai beelden werden van de steengroeve verplaatst naar verschillende stenen platformen, ook ahu genoemd, verspreid over het hele eiland. Ze staan met hun rug naar de oceaan en kijken uit over het binnenland. Op Paaseiland zijn wel zeven beelden te vinden die omgekeerd staan. Zij kijken wel uit over de oceaan en worden “los siete monos” of de zeven apen genoemd.

Het grootste moai beeld “Paro” was 10 meter hoog en woog maar liefst 75 ton. Maar dat is zelfs nog niet het zwaarste beeld. Want dat beeld was dan wel kleiner, maar ook veel breder, en woog een indrukwekkende 86 ton. Verder werd er ook een onafgemaakt beeld teruggevonden op Ahu Tongariki. Volledig afgewerkt zou dat 21m hoog geweest zijn, met een gewicht van 270 ton.

Ondertussen ben je vast al onder de indruk van de Rapa Nui stam voor het creëren van deze indrukwekkende moai beelden, of niet? Zeker als je beseft dat ze gebouwd zijn tussen 1250 en 1500, toen er nog geen moderne werktuigen bestonden. Dan vraag jij je misschien ook wel af hoe deze beelden dan verplaatst zijn? Want we weten dat ze rond de Rano Raraku krater gebouwd werden, en honderden beelden zijn uiteindelijk beland over het hele eiland. Hoe de moai daar terecht gekomen zijn weet niemand. Er bestaan wel een aantal theorieën.

● Voor het transport van de moai zouden sleeën gebouwd zijn, gemaakt van boomstammen en in de vorm van een ladder. Daarop zouden de moai beelden vervolgens al liggend gebonden worden, om dan over de grond voortgetrokken te worden naar hun definitieve locatie.
● Een tweede theorie werkt niet met sleeën, maar zet ook wel boomstammen in. Het beeld wordt eerst op de boomstammen gebonden, en daarna verplaatst door de stammen als rollers te gebruiken.
● Het kan natuurlijk ook dat de beelden al liggend verplaatst werden. Historici denken hier dan bij aan een constructie van touw en twee boomstammen. Zo kan het beeld telkens een stuk je opgetild worden om een paar meter verder weer neergezet te worden. Na voldoende herhalingen komt het beeld zo op zijn plaats terecht.
● Maar de meest verrassende theorie stelt dat de beelden rechtopstaand verplaatst werden. Beeld je in dat er aan het hoofd drie touwen worden vastgemaakt en dat er aan elk touw een team van lokale bewoners staat. Door aan de touwen te trekken laten zij het beeld schommelen en draaien in een bepaald ritme. Ze zingen een lied om het ritme aan te houden, en zo kan de ronde onderkant van het beeld over een pad huppelen. Deze theorie lijkt ook aan te sluiten bij de lokale legendes die zeggen dat de beelden naar hun plek toe gelopen zouden zijn.

Het mysterie rond de moai beelden draait niet alleen over hoe ze gemaakt en verplaatst zijn, maar ook waarom. Wat betekenen deze enorme, buitenproportionele beelden?

Historici gaan ervan uit dat een deel van de moai overleden voorouders voorstellen. Ze kijken naar de hemel omdat ze hun goden om vruchtbaarheid smeken. Dat was namelijk cruciaal om een klein, geïsoleerd eiland als het Paaseiland om te kunnen overleven. Daarnaast zijn er waarschijnlijk ook een aantal gemaakt als belichaming van belangrijke levende of overleden leiders, als statussymbool. En daarbij geldt dan dat hoe groter het beeld was, hoe meer macht de leider in kwestie had. Dat hebben historici afgeleid uit de verschillende afmetingen van de moai.

Omdat er zoveel inspanning nodig is om deze beelden te maken en te vervoeren, wordt er ook aangenomen dat de beeldhouwers een hoge status genoten – zoals ook overgeleverde mondelinge tradities suggereren. Wie deze beeldhouwers exact zijn, is niet geweten. Er bestaan hiervoor twee theorieën. Ofwel was het een klasse van professionele beeldhouwers, net zoals andere Polynesische ambachten. Ofwel waren het specifieke leden van elke clan die de moai maakten, want de oude verhalen wijzen erop dat de Rano Raraku steengroeve was opgedeeld in verschillende gebieden voor elke clan.

In 1722 was Jacob Roggeveen één van de eerste ontdekkingsreizigers die Paaseiland ontdekte, voor zover we weten. Hij schreef over de indrukwekkende moai beelden, maar toen Abel Aubert Dupetit Thouars later in 1838 voet aan wal zette waren de meeste beelden al weer omgegooid. In 1868 stond er geen enkel moai beeld meer recht. Verschillende aardbevingen deden de beelden omvallen en er zijn ook mondelinge overleveringen die beweren dat rivaliserende clans elkaars beelden omver duwden.

Sinds de ontdekking van het Paaseiland werden er ook 11 moai verwijderd van het eiland om tentoongesteld te worden in musea wereldwijd. Je vindt ze hier:
● Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, België (Brussel)
● British Museum, Groot-Brittannië (Londen)
● Louvre, Frankrijk (Parijs)
● Musée du quai Branly, Frankrijk (Parijs)
● Museo arqueologico, Chili (La Serena)
● Corporacion Museo de Arqueologia e Historia Francisco Fonck, Chili (Vina del Mar)
● Otago Museum, Nieuw-Zeeland (Dunedin)
● Manchester Museum, Groot-Brittannië (Manchester)
● World Museum, Groot-Brittannië (Liverpool)
● National Museum of Natural History, USA (Washington DC)

Tussen 1855 en 1879 deed de Amerikaanse archeoloog William Mulloy uitgebreid onderzoek naar de bouw en het transport van deze monumentale beeldhouwwerken en de geschiedenis van de Rapa Nui cultuur op het Paaseiland. Hij onderzocht en restaureerde ook verschillende beelden en ook latere onderzoekers werkten hard om dit stukje Paaseilandse cultuur in zijn eerdere glorie te herstellen. Ondertussen staan er dan ook weer 50 beelden rechtop die toeristen kunnen bewonderen.

Als je de moai wil bezoeken, ga je best naar het Rapa Nui National Park. Daar kan je de best bewaarde platformen of ahu vinden. Vlakbij de Rano Raraku krater zal je “Piro Piro Moai” vinden, een moai van 4m hoog dat je aankijkt met opgetrokken neus. Ongeveer 100m verder vind je “Hina Ruri”, een moai die naar links leunt. Zijn naam betekent trouwens erg toepasselijk “scheve hals”.

Ahu Tongariki is zeker ook het bezoeken waard! Dit platform van 100m breed behelst “los famosos quince moai”, ofwel de 15 beroemde moai. Zij staan met hun rug naar de zee en je kan ervoor gaan zitten om deze gigantische beelden van 5,6 tot 8,8 m hoog te bewonderen. Een van de beelden (het tweede van rechts) heeft een traditionele Pukao hoed op.

Om een paar van de best bewaarde moai te bekijken, moet je bij het Ahu Nau Nau zijn, op Anakena Beach. Dit ceremoniële platform werd bedolven onder het zand en is zeer goed bewaard gebleven. De eerste vier beelden zijn in quasi perfecte staat en daar kan je het nauwkeurige beeldhouwwerk bewonderen. Let vooral op het detailwerk in het gezicht en de handen.

En weet je nog dat we de 7 moai beschreven die als enige over de zee uitkijken en niet over het land? Die vind je op Ahu Akivi, en landinwaarts platform met 7 moai die erg op elkaar lijken. De reden waarom deze moai als enige naar de zee kijken vinden we in de symboliek van deze Paasbeelden. Er wordt namelijk gedacht dat deze vaak rond dorpen gebouwd werden om het dorp te beschermen. De meeste dorpen werden landinwaarts gebouwd en daarom staan de meeste moai dan ook aan de kust en kijken ze naar het binnenland, naar de dorpen. Bij Ahu Akivi stond er waarschijnlijk een dorp dat dichter bij de zee lag, waarom deze moai uitkijken naar hun dorpje vlakbij de kust.

Let wel op wanneer je de moai bezoekt, want er heerst een strenge beveiliging en de straffen op overtredingen zijn niet mals. Een Finse toerist die in 2008 een stuk oor van een beeld afbrak, kreeg een boete van meer dan €10.000 en werd 3 jaar lang gebannen van Paaseiland.